ارائه تاریخ مجسم شکل گیری آمریکای جدید در رمان، تولد جهانی شناور - پیامک خنده

داکترو با اتکا بر اتفاقات واقعی، داستانی نوشته و شخصیت های رمانش هم واقعی هستند. البته برخی را به خواست خود، برای وارد کردم مفاهیم انسانی و دیگر اهدافی که از نوشتن این کتاب داشته، وارد داستان کرده است. مردان و زنان حقیقی و حقوقی سال های جنگ های داخلی آمریکا که در آن زمان تاثیری داشته اند، در داستان حضور دارند و اتفاقاتی هم که رقم می زنند، واقعی است اما جمعی دیگر از شخصیت ها، در آن مقطع تاریخی ما به ازای بیرونی ندارند؛ البته شاید هم داشته باشند. ولی آن چه مسلم است، این است که تخیل و خلاقیت نویسنده باعث حضورشان در رمان شده است. داکترو برای نوشتن این رمان مطالعات تاریخی داشته و خاطرات ژنرال شرمن را به طور کامل خوانده است.

پیشروی در واقع به معنای واقعی کلمه، رمان القاکننده مفهوم ِ ما، چگونه ما شدیم ِ آمریکایی هاست؛ یعنی تاریخ مجسم شکل گیری ایالات متحده آمریکا. البته این جا بحث قدیمی رمان یا تاریخ نویسی؟ پیش می آید که درباره این رمان به آن پاسخ خواهیم داد، البته با اتکا به پاسخی خود داکترو درباره این سوال داده است. یک نکته، کار بزرگی است که داکترو برای ثبت تاریخ کشورش در قالب رمان و داستان انجام داده که جا دارد الگوی رمان نویسان علاقه مند به نوشتن درباره دفاع مقدس یا انقلاب کشورمان قرار بگیرد.

این رمان 397 صفحه ای در سال 2005 به چاپ رسید و در سال 2006 هم برنده جایزه پن فاکنر و جایزه منتقدان آمریکا شد. ترجمه آن نیز با ترجمه امیر احمدی آریان بهار سال گذشته توسط نشر زاوش منتشر شد. این نسخه علاوه بر متن رمان، حاوی صفحاتی به عنوان ضمیمه هم بود که حجم کتاب را به 413 صفحه رساند. یک نکته درباره ترجمه فارسی این است که جلد آن با جلد نسخه اصلی متفاوت است و نشر زاوش، عکسی از عکس های دسته جمعی ژنرال های ارتش غرب یا همان شمالی ها را برای روی جلد انتخاب کرده که اتفاقا ژنرال شرمن هم در آن حضور داشته و در وسط عکس نشسته است.

درباره نفس نوشته شده این رمان، داکترو در مصاحبه ای که با مجله تایمز داشته، در پاسخ به این سوال که چرا جنگ داخلی؟ گفته: اگر می خواهید به این کشور (آمریکا) فکر کنید، چاره ای جز درگیر شدن با جنگ داخلی ندارید. به این که چه مصایبی را پاک کرد و چه مصایبی به جایشان نشاند. این نویسنده که اصلیت تبارش به روسیه برمی شود، در بخش دیگری از همین مصاحبه می گوید: با جنگ داخلی بود که شکاف درون جامعه ما سر باز کرد. شکاف هنوز سر جایش هست، هنوز دارد وسیع می شود. در ابتدای یادداشت به حماسی بودن این رمان اشاره شد که از جاری بودن روح حماسه در متن آن ناشی شده بود اما خود داکترو هم رمانش را یک اثر حماسی می داند، از آن جا که در همین مصاحبه اشاره می کند که جنگی که درباره اش نوشته، حماسه بوده است: این جنگ کیفیتی حماسی هم داشت.

در سطور بالاتر این یادداشت اشاره شد که پیشروی تاریخ مجسم شکل گیری ایالات متحده آمریکا (نه خود آمریکا بلکه کشوری به نام ایالات متحده) است. داکترو هم در مصاحبه اش با تایمز گفته که به واسطه این پیشروی (پیشروی ژنرال شرمن)، بودنی جدید شکل گرفت؛ یک جهان شناور.

یک نکته مهم درباره این رمان وجود دارد که در تقابل و مقام تفاوت با گروهی دیگر از رمان های آمریکایی قرارش می دهد. داکترو درباره مفهوم پیشروی و مفهوم کلی رمانش، می گوید: ثبات و امنیت از آن مردمانی بود که در حرکت بودند، نه آنان که در زمین هایشان زندگی می کردند. این نظرگاه کاملا متفاوت با دیدگاه رمان نویسانی چون جان اشتاین بک یا دیگر اسلاف رمان نویسی امروز آمریکاست چون آن ها اصل را داشتن زمین و اصطلاحا ریشه دار بودن می دانستند. بنابراین پیشروی از نظر گفتمانی، در تقابل با رمان هایی چون خوشه های خشم یا مزرعه جان آپدایک (که یادداشتی هم برای این رمان نوشته) واقع شده است.

اما در مورد تاریخ یا رمان بودن، خود داکترو به این سوال این چنین پاسخ داده است: مورخ به شما می گوید چه اتفاقی افتاد. رمان نویس می گوید آن اتفاق چطور افتاد به نظر می رسد همین جمله در مقام پاسخ کافی باشد چون داکترو در پیشروی همین کار را کرده است و اتفاقاتی را که در کتاب های تاریخ، یک سطر را اشغال می کنند، در حد چند صفحه یا یک فصل از رمانش، بسط داده است.

پیشروی شخصیت اصلی ندارد اما شخصیت محوری دارد که ژنرال شرمن است؛ یعنی مانند لولایی عمل می کند که رمان حول محور او می چرخد چون همه چیز به پیشروی ارتش او بستگی دارد و وقتی هم که در فصلی از رمان حضور ندارد، باعث رقم خوردن اتفاقات و سرنوشت آدم هایی می شود که آن فصل رمان به آن ها پرداخته است. از حضور شخصیت های تاریخی در این رمان سخن رفت. یکی از نمونه های مهم این شخصیت ها آبراهام لینکلن است که مذاکره اش در کشتی بخار با شرمن و جانسون به گونه ای هوشمندانه روایت می شود. یعنی تا جایی که به حضور دکتر سرهنگ رد سارتوریویس (که به نظر می رسد از آن شخصیت های غیرواقعی باشد) مربوط می شود، صحبت های لینکلن به سلام و احوالپرسی و مسائل بدیهی اختصاص دارد ولی در بخش دیگر، مردان سیاست به اتاق کناری رفته و سرهنگ صدای نجوای آن ها را می شنود. و این یعنی هم وفاداری به تاریخ هم روایت داستانی.

صادق وفایی