کبوترخانه تاریخی اصفهان در حال تخریب است - پیامک خنده

همایون خوش اقبال به همراه الهام فرنام پس از بیان عوامل انسانی و طبیعی این تخریب، راهکارهایی را برای حفاظت، بازسازی، احیای کاربری و استفاده از پتانسیل های توریستی این بناهای ارزشمند بیان نموده اند.

انگلبرت کمپفر آلمانی در زمان شاه سلیمان صفوی کبوتر خانه های اصفهان را به این ترتیب شرح می دهد:

کبوتر خانه ها را به شکل برج قلعه و از خشت خام ساخته اند. سقف آن دارای سوراخ های متعدد برای کبوترها است و کنگره ای نیز برای آن ساخته اند. در داخل آن ها هزارها لانه ردیف هم دیده می گردد که کبوتران در آن ها قرار می گیرند.

کبوتر خانه ها در ایران بیشتر در استان اصفهان و شهرهای فلاورجان، مبارکه، شهرضا، نجف آباد، گلپایگان، خوانسار و... دیده می شوند. با مطالعه کبوتر خانه ها در کشورهای اروپایی، به ویژه انگلستان، متوجه می شویم که مهم ترین کارکرد یک کبوتر خانه از عهد باستان تا به امروز بیشتر فراوری گوشت مخصوصاً در ماه های سرد بوده است. اما در ایران به دلایل فرهنگی و مذهبی، صید کبوتر رواج نداشته و در عوض از کود این پرنده استفاده می شده است. کبوتر خانه ها مثل مجتمع های بزرگ مسکونی هستند که ساکنان آن ها کبوترها بوده اند. تعداد کبوترانی که در این بناها زندگی می کردند، به امنیت، غذا و تعداد لانه های تعبیه شده در آن ها بستگی داشت. 10 هزار جفت شاید بیان گر نسبی فاکتورهای مناسب در یک کبوتر خانه باشد. در ساخت این بناها ماده اصلی خشت خام بود، که روی آن را اندود کاهگل می کشیدند. ابتکار قابل توجه در ساخت این بناها، فراهم آوردن بیشترین تعداد لانه های کبوتر با کمترین اندازه مصالح ساختمانی است.

همایون خوش اقبال در خصوص این کبوتر خانه ها که در زمان خود از شهرتی عالم گیر برخوردار بوده اند و ذکر آن ها در سفرنامه های سیاحان اروپایی که در عهد صفوی به ایران سفر نموده اند، هم آمده است، گفت که تعداد زیادی از این کبوتر خانه ها پس از گذشت قرون متمادی از دستبرد زمانه در امان مانده و تا عصر حاضر پابرجا مانده اند.

خوش اقبال با اشاره به سفر اخیرش در بازدید از این منطقه گفت که اردیبهشت ماه سال جاری برای بازدید از کبوتر خانه های تاریخی ولاشان اصفهان، راهی این منطقه شدیم؛ زمانی که به محل رسیدیم با واقعیتی روبه رو شدیم که با تصورات ما چه به عنوان یک جهانگرد و چه به عنوان دانشجویان رشته باستان شناسی کاملا متفاوت بود.

او در ادامه اظهارکرد:

متاسفانه در حال حاضر این کبوتر خانه ها در شرایط بسیار بدی قرار دارند، به گونه ای که اگر فرایند تخریب آن ها متوقف نگردد، تا سال آینده یا حتی کمتر از آن، دیگر اثری از این کبوتر خانه ها باقی نخواهد ماند.

این دانشجوی باستان شناسی با بیان اینکه کبوتر خانه های ولاشان امروزه مورد تهدید انواع آفات انسانی و طبیعی هستند و اقدامات فوری حفاظتی و بازسازیی آن را می طلبد، بعضی از انواع این آسیب های انسانی و طبیعی را یادآوری کرد.

چه کسی کبوتر خانه را تخریب کرد!؟

او بعضی از این تخریب ها را شامل عوامل انسانی دانست و شرح داد: رعایت نکردن حریم کبوتر خانه ها به وسیله زمین های کشاورزی مجاور، رعایت نکردن حریم کبوتر خانه ها در جاده کشی و عملیات های عمران، قرارگیری بعضی کبوتر خانه ها در ملک خصوصی و مسئله تضارب حق شخص و عام، ساخت وسازهای شخصی در مجاورت کبوتر خانه ها بدون توجه به حریم آن ها، تخریب به وسیله قبرستان محلی بدون توجه به حریم این بناها، استفاده به عنوان زباله دانی، تخریب مستقیم بنا (مانند آتش افروختن پای بنا) به دلیل رسیدگی نکردن و حفاظت نامناسب و نبود اطلاع رسانی و آموزش، کاشت درخت در مجاورت بنا و تخریب پِی، بازسازی خودسرانه و غلط از جمله این تخریب ها هستند.

وی در شرح انواع تخریب عوامل طبیعی نیز گفت:

نشست پی بنا، تخریب به وسیله حشرات، شسته شدن بخشی از دیوار بعضی از بناها براثر بارش باران، تخریب بنا به دلیل سستی بعضی عناصر تشکیل دهنده بنا و فساد آن ها در اثر گذشت زمان مانند چوب و تخریب در اثر جاذبه و مرور زمان نیز از این عوامل محسوب می شوند.

چگونه کبوتر خانه ها را احیا کنیم!؟

این فعال میراث فرهنگی، با اشاره به مسئله احیای کاربردی این بناهای تاریخی و ارزشمند، اضافه نمود که در بخش آموزه ها و اصول کلی همان منشور، اجازه احیای کاربری این نوع بناها داده شده است که این امر در احیای کاربری آن ها موثر است. هر چند این منشور توصیه می نماید که تصرف و سکونت در بناها، که تضمین کننده تداوم حیات آن ها هم است، همچنان ادامه یابد و برای اهدافی مورد استفاده قرار گیرند که خصوصیت تاریخی یا هنری بنا رعایت گردد.

خوش اقبال بعلاوه گفت:

احیای کاربری این ابینه کاملا موافق و در راستای اهداف و سیاست های ایکوموس است و با توجه به اینکه این بناها به صورت بافتی تاریخی در کنار یکدیگر قرار دارند، از ارزش زیادی (هم از نظر تاریخی و هم از نظر عملکردی) برخوردار بوده و کمیت قابل توجهی نیز دارند، به صورتی که حدود 15 عدد از آن ها به فاصله کمتر از 10 متر از یکدیگر واقع هستند.

این دانشجوی باستان شناسی ادامه داد:

می توان با پیگیری این امر به وسیله ایکوموس ایران، این مجموعه ارزشمند را به عنوان یکی از مواریث تاریخی و فرهنگی ایران در سطح بین المللی به ثبت رساند که در این صورت این آثار در فهرست حمایت های اقتصادی و معنوی ایکوموس جهانی، قرار خواهند گرفت و امیدواریم با پیگیری ویژه مسئولان هرچه زودتر شاهد حفاظت و بازسازی و احیای کاربری و استفاده از پتانسیل های توریستی این ابنیه ارزشمند در کشور باشیم.