بچه ها نامرئی کار - پیامک خنده

البته زمانی که از بچه ها کار سخن به میان می آید اولین تصویر ما از این افراد همان بچه های است که هر روز سر چهارراه ها دیده می شوند و هر کدام به نوعی با آنها سروکار داریم، اما در این میان بچه ها کار دیگری هم بخشی از جامعه استانی را تشکیل می دهند. آنهایی که به دلیل فرهنگ سنتی خانواده ها باید در فصل کشاورزی پای ثابت کار در مزارع و در کنار خانواده هایشان باشند یا در مراکز صنعتی و کارگاه های قالی بافی روزگار خود را برای فعالیتی می گذارند که خارج از توان بچه هاه شان است.

بچه ها کار چه در حوزه خیابانی و چه در کارگاه های خانگی و صنعتی یا حوزه کشاورزی یکی از آسیب های اجتماعی به شمار می روند و بیشترین جمعیت آنها در شهرهای ارومیه، خوی، مهاباد، بوکان و میاندوآب دیده می گردد. بر اساس گزارش های اداره کل بهزیستی استان هم کل آمار بچه ها خیابانی طی سال گذشته کمتر از 150 نفر بود که البته جمعیت آنها بسیار بیشتر از آن چیزی است که اعلام شده، چراکه به تأکید مسئولان هنوز هیچ آمار دقیقی از بچه ها کار نوع دوم منتشر نشده است.

• گذران کودکی در تراشکاری

سلمان که از حاشیه شهر ارومیه به مناطق مرکزی آمده و در یک مغازه تراشکاری کار می نماید به گفته خودش به دلیل فقر خانوادگی مجبور به کار است. او می گوید: 11 سال دارم و از محله اسلام آباد ارومیه گاهی با تاکسی و گاهی با اتوبوس به مرکز شهر می آیم. چند ساعتی را در مغازه شاگردی می کنم و بعد از آن با فروش اتوماتیک در پارک روزگار می گذرانم. از اوستا ماهی 200 هزار تومان حقوق می گیرم و اگر وضعیت فروش هر اتوماتیک هم که 2 هزار تومان قیمت دارد، خوب باشد میانگین فروشم به 20 تا 30 هزار تومان می رسد. سلمان ادامه می دهد: پدرم کارگر ساختمانی است. در بیشتر اوقات هم بیکار است. همه می گویند کار کردن و حرفه آموختن بهتر از درس خواندن است. البته چاره ای هم ندارم دو سال مدرسه رفتم اما به خاطر مسائل مالی مجبور شدم درس را رها کنم و چند سالی است که به تراشکاری مشغول هستم.

• دست های پینه بسته بچه هاه

با وجود سن کمی که دارد دستان بچه هاه اش پینه های عجیبی بسته است. به گفته خودش از صبح تا شب پشت دار قالی می نشیند تا هر چه زودتر دارش را پایین بیاورد. نجمه دختر 11 ساله یکی از روستاهای ارومیه است که عاشقانه تاروپود یک فرش 6 متری را به هم گره می زند. بیشترین ساعت های روز را به همراه مادرش مشغول به کار است، اما زمانی که مادرش به دلیل بیماری قادر به کار کردن نیست، مجبور است تنهایی کار کند. فقط 2 سال درس خوانده و پس از آن به دلیل مرگ پدر و بیماری مادر مجبور به ترک تحصیل شده است.

او می گوید: این روزها خرج درمان مادرم زیاد شده است و باید آنقدر کار کنیم که هزینه ها را تأمین کنیم. نجمه به گفته خودش آرزوی درس خواندن را فراموش نموده، اما هر روز حسرت روزهایی را می خورد که به مدرسه کوچک روستایشان می رفته است. از این که چقدر دلشان می خواسته درس بخوانند اما به علت نداری مجبور به خانه نشینی و کار در کارگاه قالی بافی شده است می گوید. به گفته یکی از اهالی این منطقه، بسیاری از دختران در این منطقه سال های زیادی را پشت همین دارهای قالی می گذرانند آنها، می توانند حداقل سالانه یک فرش 12 متری ببافند. این یعنی بیشتر از 15 میلیون تومان پول برای خانواده ها، البته اگر خریدار فرش سرشان کلاه نگذارد یا موادی که برای بافت فرش تهیه شده است مبلغ کارکرد آنها را کم نکند.

• بیشتر بچه ها کار والدین دارند

یک کارشناس اجتماعی با اشاره به وجود 2 نوع از بچه ها در آذربایجان غربی می گوید: یک نوع بچه ها کار بی سرپرست در شهرهای بزرگ و پرجمعیت استان به چشم می خورند و عملکرد آنها نوعی آسیب اجتماعی به شمار می رود. نوع دیگر بچه ها کاری هستند که برای یاری به والدین و بیشتر در بخش کشاورزی و روستاها مشغول به فعالیت هستند که البته موضوعی ارزشمند در آذربایجان غربی به شمار می رود.

هوشنگ عطاپور با اشاره به مطالعات اجتماعی درباره بچه ها کار اظهار می نماید: در آذربایجان غربی موضوع فرهنگی بیش از مالی در کار بچه ها دخیل بوده است. یعنی برخلاف بچه ها کار پایتخت، عموما کار بچه ها در استان آذربایجان غربی جنبه فرهنگی دارد. این بچه ها در موارد کم به دلیل احتیاج معیشتی خانواده وارد کار می شوند.

وی ادامه می دهد: البته بچه ها کاری که در خیابان ها حضور دارند و با فروختن آدامس و دستمال کاغذی روزگار می گذرانند بیشتر مد نظر این مطالعات بوده اند. بدین معنا که بچه ها کاری که اشتغال خیابانی داشته و از سوی شهرداری ها و ادارات بهزیستی جمع آوری شده اند، اغلب براساس فرهنگ حاکم بر خانواده، با اذن والدین و سرپرستان به کسب و کار خیابانی مشغول می شوند و پس از هر بار جمع آوری و تعهد سرپرستان به منظور جلوگیری از حضور آنها در خیابان، بعد از مدتی بار دیگر به خیابان بر می گردند.

این کارشناس امور اجتماعی با بیان این که آمار بچه ها کار در محیط های کارگری یا کشاورزی و حتی کارگاه های غیررسمی اعلام نمی گردد، بیان می نماید: نمی دانیم چه تعدادی از بچه ها زیر 16 سال در کارگاه های خصوصی و مغازه ها به فعالیت مشغول هستند. آمار این بچه ها قطعا زیاد است و به تقریب می توان با میزان ترک تحصیل بچه ها در سن مدرسه آن را تخمین زد. عطاپور عنوان می نماید: این به غیر از دختران سن مدرسه است که به کار قالی بافی و کشاورزی در روستاها و حومه شهرها مشغول هستند. با این حال، تعداد این بچه ها که به طور غیررسمی و در کارگاه های خصوصی یا خانگی مشغول هستند و یاری حال اقتصاد خانواده اند بسیار زیاد است که از چشم برنامه ریزان مغفول مانده است.

• خطراتی که بچه ها کار را تهدید می نماید

کار در سنین کودکی همیشه بچه ها را در حوزه های مختلف اجتماعی و فرهنگی تهدید می نماید و سلامت جسمی و روانی آنها را در معرض خطر قرار می دهد. این مطلب ادامه صحبت هایی عطاپور است که می گوید: بچه ها کار در هر دو جنس دختر و پسر در استان فعالیت می نمایند، اما دختران بیشتر در کارگاه های قالی بافی و پسرها در بخش کشاورزی و صنعتی اشتغال دارند. عمده مسائل این بچه ها این است که اصلا دیده نمی شوند و مورد حمایت نهادهای ذی ربط هم قرار نمی گیرند. بازماندن از تحصیل، استثمار و نداشتن بیمه اجتماعی، همچنین به خطر افتادن سلامت جسمی، اختلالات رشد و ازدواج زودهنگام در دختران و پسران، انزوای اجتماعی و سقوط در طبقه های پایین اجتماعی و عقب افتادن از همسالان از دیگر آسیب های پیش روی این بچه ها است.

• هیچ کس جوابگو نیست

مهم ترین ارگان هایی که هر کدام به نوعی می توانند برای بچه ها خیابانی چه از نوع اول و چه نوع دوم اقدامات حمایتی انجام دهند، کمیته امداد امام خمینی (ره) و اداره کل بهزیستی آذربایجان غربی است که انتظار داشتیم در کنار بچه ها کار خیابانی، از بچه ها شاغل در حوزه کشاورزی، کارگاه های صنعتی و قالیبافی هم آماری در اختیارمان بگذارند. اما در پیگیری های اجرا شده برای دسترسی به آمار و اطلاعات مربوط به بچه ها کار نامرئی که در کارگاه های مختلف مهارتی مشغول به کار هستند، کمیته امداد امام آذربایجان غربی، اداره کل بهزیستی استان را مسئول آنالیز این اطلاعات اعلام کرد.

پس از گذشت چند روز از پیگیری ها همچنان پاسکاری بین ادارات تداوم داشت و مسئولان بهزیستی هم اداره کل کار آذربایجان غربی را به عنوان مسئول رسیدگی به آمار و اطلاعات این بچه ها معرفی کردند. هر چند در ادامه آنالیز ها باز هم بهزیستی به عنوان مسئول رسیدگی به جمع آوری اطلاعات این بچه ها کار معرفی گردید و در نهایت روابط عمومی اداره کل بهزیستی آذربایجان غربی گفت چنین اطلاعات و آماری از بچه ها کار نوع دوم در اختیار ندارد، اطلاع داد تا رنج محرومیت این بچه ها ادامه داشته باشد.

• خدمات دهی به 49 کودک کار خیابانی

معاون امور اجتماعی بهزیستی آذربایجان غربی با اشاره به بعضی از دلایل اشتغال بچه ها در استان اظهار می نماید: وضعیت مالی حاکم بر جامعه، نارسایی و کمبود قوانین حمایتی از بچه ها، وجود آسیب های اجتماعی از جمله اعتیاد و بزه کاری، مهاجرت، ویژگی های شخصی والدین، طلاق، فوت و ازدواج مجدد والدین، نامطلعی والدین و بی تفاوتی نسبت به اشتغال بچه ها، تکدی گری و عادی شدن کار کودک در جامعه از دلایل به کار گماردن بچه ها در آذربایجان غربی از سوی بعضی از خانواده هاست.

مهرداد مطلبی با اشاره به فعالیت مرکز ساماندهی بچه ها کار و خیابانی از سوی بهزیستی استان و نحوه حمایت بهزیستی از این بچه ها می گوید: بهزیستی استان با ایجاد مرکز ساماندهی بچه ها کار و خیابانی به صورت شبانه روزی با حضور تیم تخصصی شامل روانشناس، مددکار، کارشناس تربیتی، فراهم کردن امکانات و فضای فیزیکی لازم آماده پذیرش و ساماندهی بچه ها کار و خیابانی بوده که در صورت همکاری 11 نهاد دولتی که در مصوبه هیات وزیران وظایفی برای آنها تعریف شده است، می توان فضای خوبی را برای خدمت رسانی به بچه ها کار و خانواده هایشان فراهم کرد.

وی از دریافت خدمات 249 کودک کار و خیابانی از سوی سازمان بهزیستی در سال گذشته خبر می دهد و می گوید: در 3ماه اول سال جاری هم به تعداد 49 کودک کار و خیابانی خدمات رسانی شده است. در سال 96 نیز تعداد 272 کودک کار و خیابانی در مرکز ساماندهی بچه ها کار و خیابانی پذیرش شده و خدمات حمایتی و تخصصی دریافت نموده بودند. مطلبی تأکید می نماید: باید مشارکت اجتماعی برای مقابله با آسیب های اجتماعی از جمله به کارگیری بچه ها کار و خیابانی تحت عنوان بچه ها کار و خیابانی به وجود آید و همه 11 نهاد دولتی که در موضوع بچه ها کار و خیابانی وظایفی بر عهده آنها گذاشته شده است وظایفشان را انجام دهند.

وی عنوان می نماید: با توجه به فراگیری رفتارهای ناسالم و وجود زمینه های ناسالم در جامعه احتمال این که بچه ها کار امروز، در آینده بزهکار شوند، بیشتر از سایر بچه ها است و می توانند چالش و تهدیدی برای خانواده ها محسوب شوند. معاون امور اجتماعی بهزیستی آذربایجان غربی با بیان این که مسئولان جامعه در همه مناصب باید به وظایف خود درباره بچه ها کار عمل نمایند عنوان می نماید: بعضی از اهم این وظایف شامل اطلاع رسانی و مطلع سازی والدین، حضور تیم های سیار اورژانس اجتماعی در مناطق آسیب خیز شهر و ارائه خدمات روان شناختی، مددکاری و ارجاع افراد در معرض آسیب به حوزه های مختلف سازمان و نهادهای مربوطه، ارتقای توانمندی افراد در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی و ایجاد زمینه مشارکت مردم و سازمان های غیر دولتی است.