موزه ای با خاطرات اتول های کهنه و بوی امشی - پیامک خنده

داستان چیست؟

تقاطع خیابان انقلاب اسلامی و سعدی شمالی، نبش کوچه فیات مکانی است که می توان چشمها را بست و به 80 سال پیش رفت. در سالهای دور اتومبیل های شخصی و درباری به اینجا می آمدند تا بنزین بزنند و بفرایند البته این جایگاه سوخت محدود به ماشین های کوچک نبود ماشین های سنگین نیز می آمدند تا گازوئیل بزنند تا بتوانند محموله شان را از تهران بیرون ببرند. می شود تصور کرد که آن روزها صفی برای زدن بنزین وجود نداشت و هرخودرویی وارد این جایگاه سوخت می شد بنزینش را بدون صف می زد و خارج می شد. در این جایگاه سوخت می شد روغن موتور ماشین را عوض کرد و حتی برای نابودی سوسک و دیگر جانورهای موذی امشی خرید. بله، در جایگاه سوخت 80 سال پیش حشره کش و نفت سفید در جایگاه می فروختند.

دروازه شمیران، روزگاری دروازه خروج از تهران به سمت حومه شمالی و منطقه شمیرانات در این شهر بود. اتومبیل تازه به کوچه خیابان های تهران راه باز کرده و تعداد محدودی توان خرید آن را داشتند ولی، هرکسی اتول داشت برای ورود و خروج از تهران و یا رفتن به شمیران به کوچه فیات می آمد تا بنزین بزند. جایگاه پمپ بنزین دروازه دولت نیز بین سال های 1317 تا 1323 از سوی شرکت نفت انگلیس و ایران در این محل ساخته شد. پمپ بنزین دروازه دولت، تنها پمپ بنزین قدیمی از نسل اول پمپ بنزین هاست که در تهران ساخته شده که تا سال 1372 فعال بود اما، بدلیل عملیات خط مترو و لزوم تخلیه مخازن آن تعطیل شد. اما چندی است مسئولان شرکت نفت با احداث موزه ای اقدام به حفظ این اثر تاریخی و موزه ای کردند.

تعدادی خودروی قدیمی نیز در محوطه به نمایش گذاشته اند، از جمله یک دستگاه فولکس قورباغه ای که تفاوت آن با دیگر خودروها در محل قرار دریافت باک آن است، به این معنی که موتور فولکس در عقب خودرو قرار گرفته است و باک بنزین آن زیر کاپوت جلوی ماشین است. دومین خودروی به نمایش درآمده، یک دستگاه بنز 190 است که تاکسی های قدیم تهران به دو رنگ سفید و مشکی از این مدل بودند. بنز 190 هم از معدود خودروهایی بوده که در تهران قدیم هم بنزینی و هم گازوییلی بوده و به سبب گازوییلی بودن به عنوان تاکسی از آن استفاده می شد.

یک خودرو پژو سفید رنگ که در کنار یکی از پمپ های بنزین قرار گرفته است، متعلق به محمدجواد تندگویان، نخستین وزیر نفت بعد از انقلاب اسلامی است و بالاخره، وسیله دیگر یک موتورسیکلت بوده که به طور معمول در پمپ بنزین ها بنزین می زده است.

مخزن و تانکر سوخت لیلاند در ضلع جنوب غربی موزه از موارد دیگر به نمایش درآمده در موزه پمپ بنزین دروازه دولت است. این تانکر شاید از نمونه های خیلی قدیمی تانکرهای سوخت رسانی باشد که در موزه مستقر شده است. در کنار این نفتکش، مخزن های سه گانه ای که نفت سفید، بنزین و گازوییل در آنها پر می شد، از بخشهای دیگر نمایشی موزه است. بخش دیگر فضای باز، نمایش چگونگی سوخت رسانی از مخزن به خودرو در جایگاه است که با نشان دادن جهت حرکت بنزین، گازوییل و نفت سفید در ویترین های کفی جایگاه نمایش داده می شود. بازدیدکنندگان به کمک این ویترین می توانند رفت و برگشت لوله ها را به مخزن برای تغذیه دیسپنسرها مشاهده کنند. اما یک نکته جالب دیگر در مورد موزه پمپ بنزین دروازه دولت وجود شعبه یا فروشندگی نفت در ضلع شمال غربی محوطه است. امری که در جایگاه های سوخت قدیمی مسبوق به سابقه بوده و در پمپ بنزین های امروزی اثری از آن دیده نمی شود. در واقع مردم به این شعبه مراجعه و نفت سفید دریافت می کردند.

اما حکایت فضای بسته موزه، داستان دیگری است. این بخش از سه اتاق تشکیل شده که اتاق اول معرف خود جایگاه دروازه دولت است. در این اتاق اهمیت مکانی و جغرافیایی پمپ بنزین دروازه دولت نشان داده شد همچنین، فرایند تبدیل این جایگاه به موزه در این اتاق به نمایش درآمده است. این موقعیت از طریق یک تابلوی مفهومی نقاشی و نقشه هایی که از قدیمی ترین نقشه ها از مقاطع مختلف بدست آمده، همه در آن اتاق عرضه شده است. علاوه بر اینها یک ماکت در این اتاق کار انتقال و جابه جایی فراورده های نفتی را از تانکر به مخزن و از مخزن ها به دیسپنسرها و از دیسپنسرها به خودرو نشان می دهد.

در این بخش اطلاعات تاریخی دیگر به نمایش گذاشته شده است، مثل سندی که نشان می دهد مردم در جریان ملی شدن صنعت نفت، تابلوی شرکت نفت انگلیس و ایران را در این جایگاه پایین می کشند و تابلوی شرکت ملی نفت ایران را بالا می برند. اتاق سوم، اتاق تشریح پمپ های بنزین و دستگاه های مرتبط با آن است. در اینجا یک پمپ باز شده و تشریح می شود. بازدید کننده می تواند ببیند که داخل آن چیست و چگونه کار می کند. همینطور این نمونه نشان می دهد که چه تحولاتی در پمپ های بنزین اتفاق افتاده و پیوند میان این دستگاه ها در خط نمایشی نشان داده می شود. اینکه فرآورده چگونه از مخزن مکش و به باک خودرو منتقل می شود، موضوع دیگری است که در این اتاق به نمایش درمی آید.

اکبر نعمت الهی مدیر موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت پیرامون موزه ای با خاطرات اتول های کهنه و بوی امشی گفت: هم اکنون تنها 2 مرکز باقی مانده که یکی درخیابان امیریه -گمرگ و دیگری همین دروازه دولت است که به یک شکل و از سوی شرکت انگلیسی و ایرانی طراحی و ساخته شده بود. جایگاه سوخت امیریه به بخش خصوصی واگذار شده و هم اکنون نیز کاربری جایگاه سوخت را دارد.

وی در ادامه با بیان اینکه این محوطه در سال 97 از شهرداری تهران بود در اختیار شرکت نفت قرار گرفت، گفت: هواکش مترو که غیرضروری بود برداشته و تصمیم بر احداث موزه موضوعی گرفته شد.

وی با بیان اینکه تا به امروز حدود 25 موزه صنعت نفت در اقصی نقاط کشور تعریف و طراحی شده است، اضافه نمود: برای هر موزه نفتی در هر نقطه از کشور متناسب با شرایط منطقه و توانایی صنعت نفت در آن منطقه، موضوعی تعریف شده است که این موزه ها با موضوعات مرتبط با آن منطقه به بهره برداری می رسند، به عنوان نمونه در مسجد سلیمان به عنوان خاستگاه اکتشاف نفت در خاورمیانه، موزه اکتشاف، حفاری و تولید نفت تعریف شده و در آبادان به موضوع پالایش فرآورده های نفتی و آموزش پرداخته ایم.

نعمت الهی وزارت نفت را در زمینه ایجاد موزه های صنعتی در کشور پیشرو دانست و گفت: نخستین موزه صنعتی کشور در آبادان و با تلاش وزارت نفت به بهره برداری رسید و امیدوارم سایر سازمان و مجموعه های صنعتی نیز به این موضوع توجه کنند.

مدیر موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت از مذاکره با شهرداری تهران به منظور ایجاد موزه بزرگ صنعت نفت در پارک پردیسان خبر داد و گفت: امیدواریم با همکاری و موافقت شهرداری تهران، کلنگ احداث موزه بزرگ صنعت نفت پایتخت با موضوع علوم و تکنولوژی های بکار گرفته شده در نفت تا پایان امسال به زمین زده شده و کار طراحی آن آغاز شود.

نعمت الهی همچنین از مذاکره دو وزارتخانه نفت و امور خارجه برای ایجاد موزه اسناد تاریخی نفت در ساختمان شماره 3 وزارت امور خارجه خبر داد و گفت: این ساختمان در گذشته توسط انگلیسی ها ساخته شده و متعلق به شرکت نفت انگلیس و ایران بوده که تمامی اتفاقات و رویدادهای مربوط به ملی شدن صنعت نفت را در خود دارد. این بنا در دوره های بعدی در اختیار وزارت امور خارجه قرار گرفته است.

وی ابراز امیدواری کرد با توافق نامه ای که میان وزارت نفت و وزارت امور خارجه به امضا رسید، این بنا مجددا در اختیار وزارت نفت قرار بگیرد و موزه بزرگ اسناد صنعت نفت در آن ایجاد شود.

نعمت الهی گفت: تا به امروز بالغ بر 25 میلیون سند تاریخی مربوط به شکل گیری صنعت نفت گردآوری شده که پیش بینی می شود این رقم تا 50 میلیون افزایش یابد که می تواند در این موزه در معرض دید عموم قرار گرفته و مرکزی برای مطالعات و پژوهش محققین کشور باشد.