امروزنوروز بل گیلانی ها است - پیامک خنده

خبرنگاران: درگاه شمار گیلکی یا دیلمی که یکی از قدیمی ترین و دقیق ترین گاه شمارهایی به جای مانده است آخرین روز از ماه اسپندار ما (آخرین ماه تقویم گیلکی) تحت عنوان نوروز بل جشن گرفته می گردد. این جشن میان مردم گیلان، غرب مازندران، طالقان و مردم الموت قروین هنوز هم محبوب است و هرچند شیوه برگزاری آن کمی با آنچه نیاکان مان اجرا می کردند کمی فرق دارد اما همچنان محبوبیت خود را حفظ نموده است. این جشن در هفدهم مرداد ماه هر سال و با برپاداشتن آتش مقدس شروع می گردد.

از نظر لغوی بل در زبان گیلکی به معنی کوهستان و ول به معنی آتش است. نوروز بل، را می توان معادل آتش نوروزی در نظر گرفت. نوروز بل مطابق با تقویم شمسی، مصادف با شانزدهم مرداد است و جشن نوروز بل در غروب روز هفدهم مرداد برگزار می گردد. هرچند به واسطه سال های کبیسه ممکن است بین 13 تا 17 مردادماه متغیر باشد. مردم در این روز با برافروختن آتش و نواختن موسیقی و آوازخوانی جشن می گیرند. در این روز درست مانند نوروز برترین لباس های خود را به تن می نمایند و به یکدیگر تبریک می گویند.

گاه شمار گیلکی تفاوت هایی با تقویم شمسی دارد. طبق این گاه شمار هر سال دیلمی معادل 12 ماه برابر با 360 روز است. 5 روز اختلاف میان تقویم شمسی و گیلکی تحت عنوان پنجیک شناخته می گردد و در انتهای ماه هشتم (مصادف با اسفند و فروردین) به این سال اضافه می گردد. در صورتی که سال کبیسه باشد و اختلاف به 6 روز برسد، کل شش روز به ماه هشتم اضافه شده و به ویشک شناخته می گردد.

حتما از خود می پرسید چرا شروع سال دیلمی مصادف با مرداد ماه سال شمسی است؟ شرح این موضوع کمی پیچیده است. اما به طور خلاصه باید بگوییم، در تقویم گیلکی که یکی از کهن ترین سالشمارهای ایرانی است، روز کبیسه در محاسبات سال منظور نمی شده و به همین علت هر چهار سال یک بار، تقویم یک روز جلو می افتاده است.

به این ترتیب بعد از گذشت 929 سال، روز اول سال که در واقع همان روز اول فروردین در تقویم شمسی است به نیمه مرداد رسید. از آنجایی که این روز (نیمه مرداد) برای مردم گیلان یا همان دیلمیان نماد برداشت محصول، روزی و برکت بود، تصمیم گرفته شد تا با محاسبه سال های کبیسه، ترتیب روزهای سال به همان صورت باقی بماند و هر سال این روز را جشن بگیرند که با توجه به سال کبیسه ای که در آن قرار داشتند، ممکن بود مصادف با یکی از روزهای 13 تا 17 مرداد تقویم شمسی باشد.

گاه شمار دیلمی

تقویم گیلکی یا دیلمی 12 ماه دارد. این ماه ها به ترتیب شامل نوروز ما، کورچ ما، اریه ما، تیر ما، موردال ما، شریر ما، امیر ما، اول ما، سیا ما، دیا ما، ورفن ما، اسفندار ما هستند. جشن نوروز بل در آخرین روز از ماه اسفندار ما و در آستانه سال و ماه نو برگزار می گردد.

جشن نوروز بل گیلان

آتش در فرهنگ باستانی ایران نقش بسیار مهمی داشته و مردمان ایران باستان آتش را که یکی از عناصر اصلی طبیعت است؛ نماد پاکی و پاکیزگی می دانستند.

به همین علت در بسیاری از آیین ها و مراسم مختلف، برپاسازی آتش جزو ثابت مراسم بوده است. اما این تنها علت برپایی آتش در جشن نوروز بل نیست. ظاهرا در روزگاران قدیم برای اطلاع رسانی شروع سال نو از آتش استفاده می شده است.

به این شکل که چوپانان ارشد (سرگالش ها) با پوشیدن شولا بر بلندترین نقطه منطقه می رفتند و با روشن کردن آتش سایر چوپانان را از شروع فصل کوچ و برداشت محصول اگاه می کردند.

برگزاری جشن در میانه مرداد ماه

همانطور که قبلا شرح دادیم، شروع سال نو در تقویم دیلمی، 17 مردادماه است. این ماه برای کشاورزان منطقه، با برداشت محصول همراه است. در واقع نوروز بل بیش از آنکه نماد شروع و شروع باشد، بیشتر سرانجام یک سال زحمت و کوشش کشاورزان است. در کشورهای بسیاری کشاورزان روزهای سرانجامی برداشت را جشن می گیرند.

پیوند جشن بل نوروز با شاهنامه

در بعضی از منابع علت برگزاری جشن نوروز بل، غلبه فریدون بر ضحاک ماردوش و نجات مردم عنوان شده است.

جشن نوروز بل گیلان

حال و هوای جشن نوروز بل در میان دیلیمیان دست کمی از نوروز خودمان نداشته است. مردم خانه های خود را آب و جارو می کردند، لباس نو پوشیده و آماده می شدند تا از مهمانان نوروزی خود با انواع شیرینی و نان محلی پذیرایی نمایند. خانم ها با آن لباس های رنگارنگ محلی جلوه دیگری به این جشن می بخشیدند.

بعد از یک سال زحمت و کوشش، اکنون محصولشان آماده برداشت بود. عشایر بعد از تهیه کره، پنیر، دوغ و ماست محلی که در فصل بهار و در ارتفاعات آماده می کردند خود را به جلگه می رساندند. چوپانان با پوشیدن شولا و رفتن به ارتفاعات، آتش بزرگی برپا می کردند تا آمدن نوروز را به همگان اطلاع دهند.

مردم قدردانی و شکرگزاری خود را نشان داده و سهم مالیات خود را با گشاده دستی پرداخت می کردند. همه شاد و راضی بودند و آماده برای یک شروع دوباره.

احتمالا حال وهوای برگزاری این جشن ناخودآگاه شما را یاد داستان سو وشون در لحظه برداشت محصول می اندازد. در کنار برپایی آتش، نوازندگان به نواختن موسیقی می پرداختند. به هر طرف که نگاه می کردید، مردمانی را می دیدید که با خوشرویی و لبخند بر لب، رسیدن سال نو را به یکدیگر تبریک می گفتند. با نزدیک شدن غروب آفتاب، با پرپایی یک آتش بزرگ و چرخیدن دور آن شروع به آواز خواندن می کردند. بسیاری از این آوازها دارای مفاهیم شکرکزاری بابت سالی که گذشت و درخواست نعمت و سلامتی برای سال آینده بودند.

یکی از زیباترین آیین های این مراسم پیشگویی به وسیله شعله های آتش بود. همکاری باد و آتش این دو عنصر قدرتمند طبیعت، خبرهای خوشی برای مردم داشت.

اگر باد شعله ها را به سمت جنوب و کوهستان راهنمایی می کرد، نشان از زمستانی راحت و موافق می داد، اما حرکت شعله ها در جهات دیگر نماد زمستان سخت همراه با بارش برف و کولاک بود. هر چند بارش برف برای دیلمیان که کشاورز و دامپرور بودند و زندگیشان به طبیعت وابسته بود، خبر چندان بدی نبوده است.

این جشن و پایکوبی نیز با همه زیبایی هایش به سرانجام می رسید و شعله ها کم کم رو به خاموشی می رفتند، اما دل ها گرم و پر از امید بود و اراده ها محکم تر از همواره.

جشن نوروز بل به شیوه امروزی

نوروز بل با کوشش فرهنگ دوستان این مرزو بوم با شماره 1371 در لیست آثار ناملموس ایرانی ثبت شد. در این روز مردم به شیوه نیاکان خود، نوروز را جشن می گیرند.

شیرینی و نقل ونبات پخش می نمایند و عید را به یکدیگر تبریک می گویند. ترانه هایی که سینه به سینه نقل شده و به روزگار ما رسیده اند همراه با موسیقی، دوباره خوانده می شوند. برپایی آتش همچنان آیین شکوهمند این مراسم است. اما دیگر از کوچ عشایر و برداشت محصول خبری نیست. با این وجود حضور جوانان حال وهوای خاصی به جشن می بخشد و این نوید را می دهد که نوروز بل برای سال های متمادی زنده خواهد ماند.